Hoe herken je manipulerende en destructieve communicatiepatronen?

Als mensen zich op een gezonde manier tot elkaar verhouden, brengt communicatie hen samen en zet dit aan tot delen en inspireren. In ongezonde relaties ontstaan er manipulerende en destructieve communicatiepatronen. Dit komt omdat mensen het gevoel krijgen met elkaar in een strijd te gaan. Wanneer men zich hiervan bewust wordt en inzicht krijgt over de effecten ervan, is het doorbreken van het destructieve patroon mogelijk. Men kan dan leren om open, positief en verbindend te communiceren met elkaar.

Zowel binnen een familie, vriendengroep als team kunnen er manipulerende en destructieve communicatiepatronen optreden. Soms is dit tijdelijk en gerelateerd aan een duidelijke oorsprong. Denk bijvoorbeeld aan een persoon die in navolging van recent ontslag ironisch of sarcastisch reageert en zo een ontevredenheid vertaalt over de situatie. Wanneer iemand doelbewust en systematisch controle probeert te houden over de ander en destructieve mechanismen gebruikt in taal om de ander te manipuleren, wordt dit een ander verhaal.

Hoe herken je manipulerende en destructieve communicatiepatronen

Hieronder beschrijf ik enkele van deze mechanismen. Ze lijken onschuldig, maar komen tegelijkertijd toch veel voor tussen gesprekspartners die zich in een ongezonde manier verhouden tot elkaar. Waar een gezonde communicatie het vertrouwen versterkt, zaaien manipulatieve en destructieve communicatiepatronen namelijk wantrouwen, frustratie en angst.

In een gesprek continu iemands naam noemen

Tijdens een gesprek af en toe iemands naam noemen, verdiept de band. Je geeft een specifieke aandacht aan deze persoon en houdt elkaars focus bij het gesprek. Wanneer echter op een overdreven en geforceerde manier iemands naam herhaald wordt, krijgt dit al snel een dwingende toon en wordt dit als intimiderend ervaren.

De intentie waarmee iemands naam genoemd wordt, zal een weerslag hebben op de non-verbale aspecten in je communicatie. Met de bedoeling om te intimideren zal deze persoon een dwingende toon gebruiken en het volume versterken. Iemand die uit interesse contact met je zoekt, spreekt rustig en neutraal je naam uit. Herken je het als je verliefd bent dat het uitspreken van elkaars naam zacht en warm klinkt?

Overdreven lange stiltes gebruiken en het gesprek ontwijken

Af en toe een kleine pauze toelaten in het gesprek geeft elke betrokkene de kans om de gedeelde informatie te verwerken. Zo blijven beide gesprekspartners afgestemd op elkaar. Wanneer een pauze echter plaatsmaakt voor een doelbewuste lange stilte is de weerslag ervan al snel onbehaaglijk, confronterend of pijnlijk.

Als iemand bovendien herhaaldelijk aangeeft dat er met jou niet te praten valt, vermijdt de persoon te doen wat jij zo belangrijk vindt: het onderwerp of het probleem bespreken. Het consequent ontwijken of afblokken van gesprekken leidt snel tot frustratie. Mensen voelen zich niet alleen in het gespreksonderwerp afgewezen, maar ook als gesprekspartner. Vervolgens zal men zowel de communicatie als het gedrag persoonlijk interpreteren.

Iemand overdonderen met een expertisegebied om de mond te snoeren

Binnen een gezonde communicatiecontext werkt het delen van elkaars interesses en expertises inspirerend. Wanneer de expertise echter doelbewust en taalkundig als wapen wordt ingezet om de ander de mond te snoeren, wordt dit een manipulatietechniek. Het gaat hier over een intellectuele vorm van intimidatie waarbij de ene gesprekspartner de andere razendsnel bekogelt met argumenten. Met feiten vanuit een bepaalde expertise en ingewikkelde redeneringen legt de ene persoon de ander het zwijgen op. Hierdoor voelt de andere persoon zich overdonderd en emotioneel uitgeput. Op langere termijn kan dit zelfs leiden tot een minderwaardigheidsgevoel. Het destructieve effect van dit mechanisme wordt extra versterkt als de manipulator dit combineert met het opleggen van tijdsdruk en ultimatums. Een destructieve valkuil die in scheidingsprocedures kan leiden tot zeer frustrerende en pijnlijke taferelen.

Humor is niet hetzelfde als leedvermaak

Humor heeft creatieve en relativerende eigenschappen die banden versterken en spanningen opheffen. Dit is echter niet hetzelfde als leedvermaak. Het gebruik van ironie om de ander doelbewust te bespotten en te kleineren is een manipulerende techniek om de ander klein te houden. Op dat moment overdrijven mensen in hun uitspraak of zeggen ze het tegenovergestelde van wat ze bedoelen. Op deze manier krijgt een uitspraak zoals: ‘Wat had ze toch weer een gewéldige jurk aan’, een destructieve dynamiek. Wanneer de ironische uitspraken een bijtende toon krijgen, spreken we van sarcasme. De toon is nog scherper en de houding is nog kritischer dan bij ironie. De grens is niet altijd duidelijk te trekken. In alle gradaties van humor spelen de context, de toon van de uiting, persoonlijke opvattingen en gevoeligheden mee een rol.

In de ongezonde situatie gaat het telkens over intimidatie via verbale en non-verbale taal met de bedoeling om een gezonde dialoog af te remmen of te verhinderen. Het is belangrijk om deze vormen van manipulatie te herkennen. Op persoonlijk vlak laten ze namelijk ernstige kwetsuren na op zowel het mentaal als emotioneel functioneren. Als gevolg hiervan ontstaan er bijkomend problemen op vlak van relaties en communicatie met anderen.

Hoe je ermee omgaat, is afhankelijk van de situatie, de betrokken personen en het onderwerp. Iemand die zoals ik al eerder aangaf door ontslag de rest van de avond ironisch of sarcastisch praat, kan je op een andere manier benaderen dan iemand die zich frequent manipulatief opstelt. Wanneer het gaat over iemand met een persoonlijkheidsstoornis is het zinvol om je vanuit meerdere deskundige perspectieven te laten ondersteunen. Waar het soms de beste oplossing lijkt om contact te verbreken of vermijden, is dit lang niet altijd mogelijk door de situatie of band die je hebt met elkaar. Zulke situaties zijn echter mentaal en emotioneel uitputtend. Ze vragen de nodige zorg en aandacht voor jezelf.